Rok 2025 przynosi wiele istotnych zmian w polskim prawie, które znacząco wpłyną na działalność jednostek samorządu terytorialnego (JST). Wśród najważniejszych kwestii znalazły się nowe regulacje dotyczące flot pojazdów elektrycznych, e-Doręczeń, stref czystego transportu (SCT), a także zmiany w finansowaniu samorządów i Miejscowych Planów Adaptacji (MPA). Przygotowaliśmy przegląd najważniejszych zmian, które JST muszą wziąć pod uwagę.
SCT i elektromobilność – nowe obowiązki samorządów
Znowelizowana ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych wprowadza obowiązek, by floty samorządowe składały się w 22% z pojazdów elektrycznych. Dotyczy to gmin i powiatów, których liczba mieszkańców przekracza 50 tys.
Ponadto, miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców od 2026 roku będą musiały kupować wyłącznie autobusy zeroemisyjne. Z drugiej strony, ustawa znosi wymagania wobec samorządów o liczbie mieszkańców powyżej 50 tys. Dotychczas jednostki te musiały co 36 miesięcy przeprowadzać analizę kosztów i korzyści. Analizy te były związane z wykorzystaniem przy świadczeniu usług komunikacji miejskiej autobusów zeroemisyjnych oraz innych środków transportu, w których do napędu wykorzystywane są wyłącznie silniki, których cykl pracy nie powoduje emisji gazów cieplarnianych.
Strefy czystego transportu (SCT)
Kolejnym obowiązkiem w miastach, w których liczba mieszkańców jest większa niż 100 tys., są strefy czystego transportu. Miasta te muszą wprowadzić SCT w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu (NO2) w powietrzu.
Ustawa zakłada możliwość dopuszczenia do wjazdy do strefy pojazdów, które nie spełniają określonych wymogów emisyjności spalin. Może się to zadziać na drodze uchwały rady gminy ustanawiającej strefę. Wymaga to jednak uiszczenia opłaty przez kierowców tych pojazdów. Taki stan rzeczy może funkcjonować w okresie nie dłuższym niż 3 lata od dnia ustanowienia strefy.
Wielkość stref określą samorządy.
E-Doręczenia – cyfryzacja w samorządach
Od 2025 roku wszystkie JST będą zobowiązane do wdrożenia systemu e-Doręczeń. Elektroniczne doręczenia mają usprawnić komunikację między obywatelami a administracją. System ten obejmuje zarówno przesyłki urzędowe, jak i możliwość potwierdzania odbioru w sposób cyfrowy.
To rozwiązanie oznacza dla samorządów konieczność inwestycji w infrastrukturę IT oraz szkolenia dla pracowników.
Samorządowe finanse po nowemu
Reforma finansowania JST zakłada zmniejszenie roli subwencji z budżetu państwa na rzecz większej autonomii podatkowej samorządów. Głównym źródłem dochodów JST będą dochody podatkowe, a subwencje z budżetu państwa będą miały charakter uzupełniający.
Reforma wprowadza również pojęcie „potrzeb finansowych jednostki samorządu terytorialnego”. Pozwala one na ustalenie subwencji z budżetu państwa w sposób kalkulacyjny. Na potrzeby finansowe JST składają się potrzeby: wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne i uzupełniające.
Kwota potrzeb oświatowych będzie ustalana, co do zasady, analogicznie jak dotychczasowa subwencja oświatowa, czyli w oparciu o kwotę z roku poprzedniego z uwzględnieniem zmiany zakresu realizowanych zadań oświatowych. Zmienia się również sposób naliczania środków na edukację – potrzeby oświatowe będą obliczane na podstawie danych z wcześniejszych lat szkolnych, co ma zwiększyć precyzję kalkulacji. Mają być obliczane na podstawie danych z 15 czerwca roku poprzedzającego, czyli będą pobierane z roku szkolnego wcześniejszego niż do tej pory (obecnie 30 września).
Nowy system wymaga od JST większej elastyczności w planowaniu budżetów, ale może przynieść większą stabilność finansową w dłuższej perspektywie.
Miejscowe Plany Adaptacji – nowe narzędzie dla JST
Nowelizacja ustawy Prawo ochrony środowiska wchodzi w życie. Nakłada ona, między innymi, na miasta liczące powyżej 20 tys. mieszkańców obowiązek opracowania i wdrożenia planów adaptacji do zmian klimatu. To krok w stronę ograniczenia skutków kryzysu klimatycznego i realizacji celów zielonej transformacji w Polsce. Miasta mają czas na przygotowanie takich dokumentów do 2 stycznia 2028 roku.
Nowelizacja wprowadza systemowe rozwiązania wspierające zieloną transformację obszarów miejskich. Oprócz planów adaptacji miasta będą musiały uwzględniać aspekty klimatyczne w dokumentach strategicznych, takich jak plany zagospodarowania przestrzennego. W planach znajdą się m.in. koncepcje zazieleniania, zarządzania wodami opadowymi i retencją. Dokumenty te mają być aktualizowane co sześć lat.
Jednym z celów ustawy jest ochrona terenów zielonych, zarówno tych miejskich, jak i „dzikich”, pełniących kluczowe funkcje retencyjne. Wprowadzenie tych rozwiązań ma przeciwdziałać tzw. betonozie – zjawisku nadmiernego pokrywania terenów miejskich nieprzepuszczalnymi powierzchniami.
Jak przygotować się na zmiany?
Przygotowanie JST na 2025 rok wymaga odpowiedniego planowania i dostosowania do nowych wymogów prawnych. Wdrożenie regulacji dotyczących SCT, elektromobilności, e-Doręczeń, a także zmian w finansowaniu i planowaniu adaptacyjnym wymaga współpracy na wielu szczeblach administracji.
Nowe regulacje to też krok w stronę zielonej transformacji, ale również wyzwanie finansowe. Samorządy, które zrealizowały dotychczasowe zobowiązania związane z pojazdami niskoemisyjnymi, będą musiały dostosować swoje plany inwestycyjne do nowych wymagań.
Sprawdź, jak możemy Ci pomóc w dostosowaniu do nowych przepisów.
